"Είμαστε αμφίβια μεταξύ δύο κόσμων"
Συνέντευξη του Ομότιμου Καθηγητή Μιχάλη Μεϊμάρη στην Δώρα Αντωνίου και την 'ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ' (13/09/2020).
Δεδομένης της ταχύτητας και της πυκνότητας με την οποία εξελίσσονται οι σύγχρονες τεχνολογίες, τα νέα μέσα και η κοινωνική δικτύωση, το 1993 φαντάζει πολύ μακρινό, σαν προϊστορία. Ο ομότιμος καθηγητής του Πανεπιστημίου Αθηνών Μιχάλης Μεϊμάρης υπήρξε από τους πρωτοπόρους στη μελέτη και εισαγωγή των νέων τεχνολογιών στην Ελλάδα και ιδιαίτερα στον χώρο των Μέσων Μαζικής Ενημέρωσης. Το Εργαστήριο Νέων Τεχνολογιών που εγκαινίασε το 1993 στο τμήμα Επικοινωνίας και ΜΜΕ του Πανεπιστημίου Αθηνών, αποτέλεσε πρωτοπορία για την εποχή του και επέδρασε στη μετάβαση των media στο σύγχρονο ψηφιακό περιβάλλον, που σήμερα φαντάζει ως φυσική εξέλιξη. Οι νέες τεχνολογίες, διαρκώς εξελισσόμενες, καταλαμβάνουν όλο και μεγαλύτερο μέρος της ζωής μας. Με αφορμή τον εμφατικό τρόπο που αυτό έγινε σαφές τις ημέρες της καραντίνας, όταν μεταπηδήσαμε στον ψηφιακό κόσμο για πολλές καθημερινές δραστηριότητες, συζητάμε με τον κ. Μεϊμάρη για τον ρόλο της σύγχρονης τεχνολογίας στη ζωή μας, για τις δυνατότητες, τις προοπτικές αλλά και τις προκλήσεις που διαμορφώνονται:
– Συνηθίζετε να αναφέρεστε στον σημερινό άνθρωπο ως αμφίβιο...
– Πράγματι, λέω πως σήμερα ζούμε σαν αμφίβια μεταξύ δύο κόσμων, του αναλογικού-πραγματικού και του ψηφιακού-δυνητικού. Στην καθημερινότητά μας δηλαδή, ένα ποσοστό το ζούμε στον πρώτο και ένα στον δεύτερο κόσμο, ποσοστό μεγαλύτερο ή μικρότερο, ανάλογα του αν είμαστε «ψηφιακά μετανάστες» όπως οι περισσότεροι άνω των σαράντα ετών ή «ψηφιακά αυτόχθονες», όπως τα παιδιά και ακόμη περισσότερο τα εγγόνια μας, αντίστοιχα. Και στους δύο αυτούς κόσμους η οθόνη, είτε της τηλεόρασης είτε του κινητού τηλεφώνου, είτε του υπολογιστή, λειτουργεί ως καθρέπτης μας. Η οθόνη είναι το μέσο και το μήνυμα της τάξης πραγμάτων του σύγχρονου κόσμου. Είναι αυτή που μας κατευθύνει στο πώς να κοιτάξουμε το «πρόσωπο του κόσμου». Το ζητούμενο είναι, αυτή η ματιά να στρέφεται σε μονοπάτια γνώσης και αναστοχασμού και όχι παραπλάνησης και εφησυχασμού. Η οθόνη θεωρούμε, σε αντιστοιχία της ρήσης του Ντ. Γουίνικοτ για μια «good enough mother» (αρκετά καλή μητέρα) οφείλει να καταστεί μια «αρκετά καλή οθόνη».
– Η εξ αποστάσεως εκπαίδευση έπαιξε πρωταγωνιστικό ρόλο στις μέρες του εγκλεισμού. Είναι κάτι που ήρθε για να μείνει;
– Σχετικά με την εξ αποστάσεως εκπαίδευση γνωρίζουμε στην UNESCO ότι 1,725 δισ. μαθητευόμενοι επηρεάστηκαν από την κρίση της COVID-19, δηλαδή το 98,6% του πληθυσμού των εκπαιδευομένων σε 193 χώρες. Αυτό οδήγησε μοιραία σε προσπάθειες αναπλήρωσης μέρους των εκπαιδευτικών δραστηριοτήτων από πρωτοβουλίες ανοικτής και εξ αποστάσεως εκπαίδευσης. Είναι όμως επιτακτικά απαραίτητο η πολιτική που ακολουθείται να συνεκτιμήσει την πολυπλοκότητα της ανάπτυξης μιας κουλτούρας ενσωμάτωσης ψηφιακών τεχνολογιών διδασκαλίας και μάθησης και να μην επικρατεί μια απλουστευτική οπτική. Οι εκπαιδευτικοί, που εντέλει πραγματώνουν και αυτή τη διαδικασία, απαιτείται να αποκτήσουν τα απαραίτητα εφόδια ώστε να ανταποκριθούν στις διαρκώς μεταβαλλόμενες πρακτικές του νέου επικοινωνιακού ψηφιακού οικοσυστήματος. Ας μην ξεχνάμε πως η στάση τους απέναντι και σε αυτό το εγχείρημα, αντανακλάται στους μαθητές και στη μελλοντική σχέση τους με τους δύο κόσμους που αναφέραμε στην αρχή, αναλογικό και ψηφιακό.
– Η πανδημία και ο συνακόλουθος μαζικός εγκλεισμός λειτούργησαν σαν κρίση για το εκπαιδευτικό – ακαδημαϊκό σύστημα ή αποτέλεσαν μια έξω από τα συνηθισμένα ευκαιρία;
– Κοιτάξτε, τα θέματα που αφορούν την επικαιρότητα, δηλαδή αφενός ο εγκλεισμός, η κοινωνική αποστασιοποίηση και η «πανδημία των αβεβαιοτήτων» και αφετέρου η εξ αποστάσεως, για πρώτη φορά τόσο μαζική, διαχείριση πολλών δραστηριοτήτων μας (εκπαίδευση, εργασία, επικοινωνία), συνιστούν μια μοναδική ευκαιρία, ιδιαίτερα με τα μέσα που διαθέτουμε σήμερα, για έρευνα, μελέτη και εξαγωγή ενδιαφερόντων συμπερασμάτων. Εμείς δουλέψαμε και στους δύο αυτούς τομείς με εργαλεία κυρίως ποιοτικά και πιο συγκεκριμένα δίνοντας τη δυνατότητα σε φοιτητές και φοιτήτριες στην Ελλάδα και στη Γαλλία, μέσω κοινών μεταπτυχιακών προγραμμάτων, αλλά και στο ευρύ εν Ελλάδι κοινό, να εκφραστούν με τη δημιουργία ψηφιακών αφηγήσεων για τα θέματα αυτά. Πρόκειται για μια διαδικασία κατά την οποία οι συμμετέχοντες, εργαζόμενοι με τη δυναμική της ομάδας, μαθαίνοντας τη χρήση ψηφιακών εργαλείων, δημιουργούν σε μια σειρά βημάτων, ο καθένας το σενάριο, την εικονογραφημένη εκδοχή του (storyboard) και εντέλει το βίντεο περιορισμένης διάρκειας της προσωπικής του βιωματικής αφήγησης για τα θέματα αυτά.
Η ψηφιακή αφήγηση αποτελεί τη σύγχρονη επέκταση της αρχαίας τέχνης της αφήγησης, η οποία σήμερα συνυφαίνεται με ψηφιοποιημένες/ψηφιακές εικόνες και βίντεο, καθώς και με ήχο/μουσική, εφέ και κείμενο. Η παιδαγωγική προσέγγιση που ακολουθούμε, εργαζόμενοι εκπαιδευτικά και ερευνητικά στον τομέα αυτό τα τελευταία 12 χρόνια, διαθέτοντας πλέον μια συλλογή περίπου 800 ψηφιακών αφηγήσεων από δημιουργούς στην Ελλάδα και στο εξωτερικό, σε σύμπλευση με το StoryCenter του Berkeley, έχει μια ολιστική κατεύθυνση και «καταπιάνεται με το όραμα της ανάπτυξης μιας ψυχικής και νοητικής καλλιέργειας, εξασφαλίζοντας στα άτομα και τις κοινότητες τη δυνατότητα ευελιξίας και δημιουργικότητας, καθώς και την ικανότητα να είναι και να μαθαίνουν».
«Διδάσκω σε προγράμματα μεταπτυχιακών σπουδών στην Ελλάδα και στο εξωτερικό, θέματα εφαρμογών των νέων τεχνολογιών στην επικοινωνία, στην εκπαίδευση και στα ΜΜΕ. Συνεχίζω την ερευνητική και εκπαιδευτική μου δραστηριότητα σχετικά με την ψηφιακή αφήγηση που αναφέραμε και μετέχω σε δράσεις της UΝESCO ανά την υφήλιο», λέει ο Μιχάλης Μεϊμάρης.
Ενα καλυμμαύχι ανταλλαγή… με κάσκα εικονικής πραγματικότητας
– Βρεθήκατε στην πρώτη γραμμή όσον αφορά την εισαγωγή νέων τεχνολογιών σε μια σειρά από δραστηριότητες στη χώρα μας. Τι κρατάτε από αυτή την πορεία;
– Οπωσδήποτε υπάρχουν στιγμές που έχουν μείνει ανεξίτηλες, όπως το διεθνές συνέδριο με τίτλο «Από τα γραφικά με υπολογιστή στην εικονική πραγματικότητα» που διοργανώσαμε το 1992 στην Αθήνα, με τον Αρχιμανδρίτη Καρπάθου Καλλίνικο να ανταλλάσσει το καλυμμαύχι του με κάσκα εμβύθισης εικονικής πραγματικότητας. Από το 1984 μέχρι και το 1987, στη Διεύθυνση Νέων Τεχνολογιών του Αθηναϊκού Πρακτορείου Ειδήσεων, μοιραστήκαμε τον ενθουσιασμό νέων και παλαίμαχων δημοσιογράφων στη πρώτη τους επαφή με τις εφαρμογές ηλεκτρονικών συντακτικών συστημάτων, που εισαγάγαμε στα ελληνικά ΜΜΕ. Νομίζω επίσης ότι ήταν πλήρης νοήματος τόσο για το Τμήμα Επικοινωνίας και ΜΜΕ όσο και για το Πανεπιστήμιο Αθηνών η αναγόρευση, το 1999, του συνιδρυτή του MediaLab του MIT Νίκολας Νεγρεπόντε, του Νιλ Πόστμαν, προέδρου του Τμήματος Επικοινωνίας του New York University (NYU) το 2001, μιλώντας μας για τη «Διασκέδαση μέχρι θανάτου» στην εποχή της οθόνης, καθώς και του δικού μας μεγάλου σκηνοθέτη Μιχάλη Κακογιάννη το 2002, ως επιτίμων διδακτόρων. Θυμάμαι τις δύο ημέρες που πέρασα στο σπίτι του Μ. Κακογιάννη, τρώγοντας μαζί με την αδελφή του, έχοντας επιλέξει αυτόν τον τρόπο για να αντλήσω αυθεντικά στοιχεία ζωής για την προσφώνησή του στη τελετή.
– Εκτός του άμεσου εργασιακού περιβάλλοντος;
– Πολύ ιδιαίτερες στιγμές ήταν αυτές που ζήσαμε με τα μέλη του πρώτου ΚΑΠΗ Νικαίας και με τα παιδιά της τελευταίας τάξης δημοτικού και πρώτων τάξεων γυμνασίου στο πλαίσιο δράσεων διαγενεακής μάθησης και επικοινωνίας, με την κυρία Αμαλία που εργάστηκε, έζησε και μεγάλωσε πέντε παιδιά στη Γερμανία να μας λέει εμπιστευτικά πως θα ζητήσει από τον γιο της να της πάρει «κομπιούτερ» ως δώρο Χριστουγέννων. Ή όταν παρακολουθήσαμε τις διηγήσεις του διεθνούς φήμης ανθρωπολόγου Μορίς Γκοντελιέ, προέδρου του επιστημονικού συμβουλίου του Maison des Sciences de l’Ηomme Paris-Nord, να ακροβατούν μεταξύ, φυλών ανθρωποφάγων της Νέας Γουινέας και πρωινού καφέ με τον Μισέλ Φουκό ή και επικών δια-λόγων με τον Κλοντ Λεβί-Στρος.
– Και τώρα, πού στρέφονται οι δραστηριότητές σας;
– Διδάσκω σε προγράμματα μεταπτυχιακών σπουδών στην Ελλάδα και στο εξωτερικό, θέματα εφαρμογών των νέων τεχνολογιών στην επικοινωνία, στην εκπαίδευση και στα ΜΜΕ. Συνεχίζω την ερευνητική και εκπαιδευτική μου δραστηριότητα σχετικά με την ψηφιακή αφήγηση που αναφέραμε και μετέχω σε δράσεις της UNESCO ανά την υφήλιο.
Η διαδρομή
– Πώς από τα μαθηματικά βρεθήκατε στο τμήμα Επικοινωνίας και ΜΜΕ, του οποίου υπήρξατε και πρόεδρος;
– Στη συνέχεια των σπουδών μου στο Παρίσι έμαθα, με μέντορα τον καθηγητή Ζαν-Πολ Μπενζεκρί, να αφουγκράζομαι τις ιστορίες που μας ψιθυρίζουν τα δεδομένα για τα διάφορα φαινόμενα. Η ενασχόλησή μου με την ανάλυση δεδομένων με ηλεκτρονικό υπολογιστή με έφερε κοντά στους ανθρώπους της εφημερίδας Liberation που επιχειρούσαν τις πρώτες ψηφιακές εφαρμογές στον Τύπο. Ηταν η εποχή του minitel, ενός γαλλικού πρώιμου Ιντερνετ και η γοητεία της «από υπολογιστή διαμεσολαβημένης επικοινωνίας» με κέρδισε. Εκανα δεύτερο διδακτορικό στρέφοντας τα μαθηματικά και τη στατιστική στη μελέτη του επικοινωνιακού φαινομένου και εργάστηκα στο αντίστοιχο τμήμα του Πανεπιστημίου Αθηνών από το 1991, ιδρύοντας το Εργαστήριο Νέων Τεχνολογιών.
Η επικοινωνία
Η συνέντευξη έγινε διαδικτυακά, με τον κ. Μεϊμάρη στο μαγέρικο «Το Καντούνι» στη χώρα της Ζακύνθου. Το γεύμα περιελάμβανε αυγά «σάρτσα», μελιτζάνες σκορδοστούμπι και ένα καρτούτσο λευκό κρασί Γουστουλίδι, με τιμή 17 ευρώ.
Οι σταθμοί του
1976
Ολοκληρώνει το πρώτο του διδακτορικό μετά ατελείωτα πηγαινέλα στους διαδρόμους του Πανεπιστημίου Pierre et Marie Curie-Paris 6.
1980
Η γκρίζα οθόνη του Minitel με τα γιγάντια pixel τού ανοίγει τον δρόμο από τα Μαθηματικά στην Επικοινωνία.
1985
Η συνεισφορά του στην εξέλιξη της μεθοδολογίας της Ανάλυσης Δεδομένων αποτελεί τη δεύτερη διδακτορική διατριβή του.
1993
Ιδρύει το εργαστήριο Νέων Τεχνολογιών στην Επικοινωνία, στην Εκπαίδευση και στα ΜΜΕ στο Πανεπιστήμιο Αθηνών.
2008
Παρουσιάζει το πρώτο λογοτεχνικό του έργο με τίτλο «δύο εποχές σε μία τρίτη», εκδόσεις Νεφέλη.
2010-2019
Μέλος του Επιστημονικού Συμβουλίου του Maison des Sciences de l’ Homme Paris-Nord.
2012
Του απονέμεται ο τίτλος του Ιππότη του Τάγματος του Ακαδημαϊκού Φοίνικα από τη Γαλλική Δημοκρατία.
2014 –
Μέλος του ενδεκαμελούς Διοικητικού Συμβουλίου του Ινστιτούτου για τις Τεχνολογίες της Πληροφορίας στην Εκπαίδευση – IITE της Unesco με έδρα τη Μόσχα.
